Từ ngày 01/7/2025, theo Nghị quyết số 1656/NQ-UBTVQH15 ngày 16/6/2025 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, chấm dứt hoạt động cấp huyện sắp xếp lại các đơn vị hành chính cấp xã. Trong đó, xã Chuyên Mỹ mới được thành lập trên cơ sở sáp nhập 5 xã: Chuyên Mỹ, Tân Dân, Phú Yên, Châu Can và Vân Từ. Làng Cựu – từ một thôn làng của xã Vân Từ cũ – đã trở thành một phần linh hồn văn hóa của xã Chuyên Mỹ mới, mở ra nhiều cơ hội giao lưu, bảo tồn và phát triển theo định hướng công nghiệp văn hóa của Thủ đô trong thời kỳ mới.
Làng Cựu – Viên ngọc hoài cổ giữa lòng xã Chuyên Mỹ mới
Cách trung tâm Thủ đô khoảng 40km, làng Cựu có tuổi đời hơn 500 năm, từng mang tên Kẻ Cựu, nổi tiếng xưa kia là vùng đất văn vật, hiếu học và sau này vươn mình trở thành "thủ phủ veston" của miền Bắc.
Cột mốc thay đổi vận mệnh của làng gắn với một sự kiện lịch sử: năm 1921, một trận hỏa hoạn lớn đã thiêu rụi toàn bộ khu vực chợ và hàng quán trong làng. Sau biến cố ấy, người dân làng Cựu đã không đầu hàng số phận. Với tinh thần cần cù, sáng tạo và nhạy bén với thời cuộc, họ chuyển sang học nghề may âu phục – một nghề mới mẻ, hợp với thị hiếu tầng lớp trung lưu và thượng lưu thời Pháp thuộc.
Nhờ tay nghề tinh xảo và sự cầu thị, người thợ may làng Cựu nhanh chóng khẳng định tên tuổi tại Hà Nội, Hải Phòng và cả các tỉnh lân cận. Có thời kỳ, người làng Cựu may vest cho cả các quan chức, trí thức, nghệ sĩ tên tuổi. Không ít gia đình vươn lên giàu có, trở thành tầng lớp khá giả, đưa tinh hoa và của cải về quê hương để xây dựng những biệt thự mang phong cách Pháp kết hợp kiến trúc truyền thống Việt – tạo nên một quần thể kiến trúc độc đáo hiếm có ở nông thôn Bắc Bộ.
Chương trình "Áo dài đánh thức miền quê xanh" của Hội LHPN xã Chuyên Mỹ và địa phương góp phần quảng bá và khơi dậy tiềm năng của làng Cựu cổ.
Đi dọc làng Cựu hôm nay, du khách dễ dàng bắt gặp những căn biệt thự cổ được xây dựng từ những năm 1930 – 1945. Dấu ấn thời gian in đậm trên từng mái ngói rêu phong, từng ô cửa gỗ lim, từng cột đá chạm trổ cầu kỳ mang dáng dấp châu Âu nhưng vẫn phảng phất hồn quê Việt.
Cổng làng Cựu vẫn vẹn nguyên hình hài xưa cũ – uy nghi, rêu phong và trầm mặc. Những con ngõ lát gạch nghiêng mình theo dáng người đi, tường hoa, hàng cau, giếng nước… như đưa người lữ khách trở về ký ức quê nhà.
Đặc biệt, biệt thự nhà ông Cự Lưu, ông Thân, ông Hiệu… vẫn giữ được gần như nguyên vẹn lối kiến trúc tân cổ điển, các chi tiết chạm trổ mang biểu tượng Phật giáo, chữ Hán, hoa văn Đông Dương, cùng với ban công vòm cong kiểu Gothic, tạo nên một "bảo tàng kiến trúc sống" giữa đời thường.
Không chỉ là cái nôi của nghề may veston, làng Cựu còn lưu giữ được giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc với đình làng, lễ hội cổ truyền, tục thờ Thành hoàng làng – người có công lập ấp giữ đất. Các phong tục cưới hỏi, ma chay, hội hè vẫn được người dân duy trì.
Làng Cựu còn là nơi sản sinh nhiều bậc tú tài, cử nhân, trí thức, nghệ nhân – là minh chứng cho vùng đất trọng học, coi chữ nghĩa là nền tảng dựng nước và giữ làng. Những câu chuyện về người làng lên Hà Nội lập nghiệp, làm rạng danh quê hương rồi trở về xây nhà, mở lớp dạy may cho thế hệ trẻ… đến nay vẫn được truyền tụng như một niềm tự hào.
BCH Đảng bộ xã Chuyên Mỹ với quyết tâm chính trị cao trong lãnh đạo, chỉ đạo Tổ chức thực hiện các hoạt động của địa phương trong đó có hoạt động bảo tồn và lan tỏa các giá trị văn hóa.
Từ ngày 01/7/2025, làng Cựu chính thức trở thành một thôn của xã Chuyên Mỹ mới, đây không chỉ là sự thay đổi về địa giới hành chính mà còn là bước chuyển mình chiến lược về phát triển không gian văn hóa và du lịch địa phương.
Nằm trong một xã lớn, có quy mô dân số đông, diện tích mở rộng và giao thông thuận lợi, làng Cựu có điều kiện tiếp cận tốt hơn với các chương trình, dự án đầu tư phát triển hạ tầng, bảo tồn di sản, xúc tiến du lịch. Việc mở rộng quan hệ với các thôn làng khác như làng nghề khảm trai, sơn mài xã Chuyên Mỹ, làng nghề da, giầy truyền thống xã Phú Yên, làng nghề mộc xã Tân Dân, di tích lịch sử kháng chiến Cầu Giẽ gắn với danh hiệu xã "Anh hùng lực lượng vũ trang" xã Châu Can, xã Phú Yên (cũ),… góp phần tạo nên một quần thể di tích lịch sử kháng chiến - làng nghề - làng cổ - làng văn hóa có tính kết nối, bổ trợ lẫn nhau trong không gian mới.
Không chỉ dừng lại ở bảo tồn, làng Cựu đang đứng trước cơ hội "chuyển hóa giá trị di sản thành động lực phát triển công nghiệp văn hóa", theo tinh thần Nghị quyết số 09-NQ/TU ngày 22/2/2022 của Thành ủy Hà Nội về "Phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô giai đoạn 2021–2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045". Làng Cựu có thể trở thành một điểm đến du lịch văn hóa đặc sắc, phục vụ điện ảnh, truyền hình, kết nối trình diễn các nghề truyền thống, không gian tổ chức hội thảo, tọa đàm, triển lãm nghệ thuật đậm chất bản địa. Cùng với đó, việc ứng dụng chuyển đổi số trong quảng bá di sản, xây dựng bản đồ du lịch số, số hóa không gian kiến trúc để phục vụ học tập, bảo tồn và du lịch trải nghiệm cũng là một thế mạnh trong quảng bá văn hóa truyền thống, tiềm năng du lịch, phát triển kinh tế. Làng Cựu hôm nay – trong diện mạo mới là một phần của xã Chuyên Mỹ – vẫn mang dáng hình của một viên ngọc cổ được mài giũa tinh xảo. Với sự quan tâm của các cấp, các ngành và chính quyền địa phương, cùng sự đồng lòng của người dân, làng Cựu đang trong hành trình trở thành một điểm sáng văn hóa – du lịch – công nghiệp văn hóa tiêu biểu của Thủ đô trong những năm tới.
Đó không chỉ là cách giữ gìn ký ức cho mai sau, mà còn là hành trình "đánh thức miền quê xanh", đúng như tinh thần Hà Nội đã định hướng: bảo tồn để phát triển, phát triển để lan tỏa giá trị văn hóa Thủ đô ngàn năm văn hiến./.
(Vũ Ngọc Yến – PCT UB MTTQ Việt Nam xã Chuyên Mỹ)